शव्द

मेरो काहिँलो भाइ हो चन्द्रे । मैले जुन स्कूलमा पढेँ र पढाएँ त्यहि स्कूलमा अहिले उ शिक्षक छ । उ म भन्दा यस्तै ५ वर्ष कान्छो छ । उ सँग मेरो बाल्यकालका धेरै अविस्मरणीय सम्झनाहरू छन् । उ अहिले बुज्रुक छ,शिक्षक छ,मलाइ धेरै कटाक्ष पनि गरिरहन्छ,मुग्लान पसेर हरायो भन्छ । मलाइ याद हुन्छ जव उ सानो थियो,म अल्लि ठूलो थिएँ,उ मेरो पछि-पछि लुत्रुक-लुत्रुक हिँडिरहन्थ्यो-जहाँ जाँदा पनि । म आफ्नै धूनमा हुन्थेँ,उ आफ्नै धूनमा । त्यतिबेला कुन्नि के हुन्थ्यो उ मेरो पछि लागेको मलाइ बिल्कूलै मन पर्दैन्थ्यो । हप्कायो,ट्वाल्ल परेर हेर्थ्यो,अनि फेरि पछि छोड्दैन्थ्यो । मैले यसो फर्केर अतित तिर हेर्छु,वास्तवमा म पनि उसलाइ धेरै नै मायाँ गर्थेँ र गर्छु पनि । अहिले पनि उसले भनेका कुरा र गरेका तर्कहरू म निःसँकोच स्विकार्दछु । घर-व्यवहार देखि लिएर दुनियाँ सँसार बारे उसले देखाएको व्यवहार मलाइ मन पर्छ ।

हाम्रो गाउँमा एकजना समाजसेवी दाइ थिए-नाम थियो कृष्ण बहादुर लाम्छाने । उनले इण्डियाको फौजमा हवल्दारको पेन्सन पकाएको हुँदा उनलाइ गाउँघरमा किष्ने हल्दार भनेर चिनिन्थ्यो । उनले आफ्नो परिचय दिँदा पनि "यो किस्ने हल्दार परो" भनेर शानसँग चिनाउँथे । गाउँघरमा जन्म,मरण,कार्जे,बिहे,ब्रतवन्ध,पूजा इत्यादि जुनसुकै अनुष्ठानका हर्ता-कर्ता उनै हुन्थे । आपद-बिपदमा उनकै नाम उच्चारण हुन्थ्यो । बिकाश र सुधारका काममा पनि उनि अग्रपँक्तिमै हुन्थे । १० कक्षासम्म पढेका र देश दुनियाँ देखेका हुनाले उनको बिचार अलिकति प्रगतिशील हुन्थ्यो । लाहूरे भएर पनि उनि जुवातास र जाँड-रक्सीको सख्त बिरोधी थिए । समयको महत्व राम्रोसँग बुझेकाले उनको दिनचर्या र कृयाकलाप पल्टनकै तौर-तरिकामा हुन्थे । सबै कुराबाट उनि समाजका हितैषी थिए । त्यसैले उनलाइ लिएर एउटा कहावत नै चलेको थियो-“गाउँको ठेक्दार किष्ने हल्दार” ।

हाम्रो बुवाहरू हुनुहुन्थ्यो ११ भाइ । जेठो बा जिम्मावाल र माहिलो चाहिँ मुखिया हुनुहुन्थ्यो रे जमानामा । हामी उहाँहरूलाइ जेठो बुवा-माइलो बुवा नभनेर जिम्माल बा,मुखिया बा नै भन्थ्यौँ । ठाइँला मुनिका सबैलाइ हामी कान्छो बुवा भनेर पुकार्छोँे । अब एकजना बुवा मात्र जीवित हुनुहुन्छ,साइँलो बुवा-८८ वर्ष ।

२०४८ मा प्रहरी निरिक्षक ज्ञानेश्वर वैध्यको हत्या हुनुभन्दा अघिसम्म ज्यामिरघाटमा ज्यादै ठूलो मेला लाग्दथ्यो, माघे सक्रान्तीको दिनमा । मेला भर्न जानेहरूको लर्को लाग्थ्यो राङ्गखानी देखि लिएर ज्यामिरघाट सम्मै । बाजा-गाजा र भजन-किर्तन सहीत कालीगण्डकीमा तोरण लानेहरूको जलेशा हुन्थ्यो । बाटोको किनार र खेतका फाँटभरी गाउँलेहरूले सेलरोटी,चना,मासू र रक्सीका पसल राख्थे । तन्नेरी-तरूनीहरूको डम्फु-मादल र झ्याम्रेले पूरै ठेउले खोला घन्किन्थ्यो । समूह-समूहमा केटाकेटीहरू नाचगान र खानपीन गर्थे ।